Każde dziecko rozwija się indywidualnie- to znaczy, że w różnym tempie osiąga umiejętności z każdego obszaru rozwoju, w tym mowy.

Wydaje się, że dwulatek to dziecko, które już bardziej lub mniej sprawnie „rozmawia” ze swoją mamą czy tatą, ale czasem tak nie jest. Często rodzice zaniepokojeni są powolnym rozwojem lub brakiem mowy u dziecka. Zastanawiają się czy z ich dzieckiem jest wszystko w porządku?  Czy powinno już mówić? Jeśli tak, to czy powinny to być wyrazy, zdania pojedyncze czy dłuższe wypowiedzi? Czy powinnam iść z moim dzieckiem do logopedy?

Te i wiele innych pytań zadają sobie rodzice niejednego dwulatka. Bardzo często niestety zdarza się, że są oni pozostawieni sami sobie ze swoimi problemami. Czasami boją się konsultacji, a niejednokrotnie słyszą, że do 3 roku życia dziecka nie należy się martwić brakiem mowy. Często nawet lekarze twierdzą, że i tak nic się nie poradzi, że jest jeszcze za wcześnie. Nic bardziej mylnego.

Dziecko od samych narodzin może już być konsultowane u logopedy. Na początku może on oceniać budowę oraz sprawność aparatu artykulacyjnego (budowa języka, podniebienia, ust) oraz służyć pomocą i radą jeśli chodzi o pielęgnację oraz stymulację dziecka. Warto pamiętać, że logopeda nie pracuje tylko z dziećmi, które nieprawidłowo wymawiają głoski tj. sz, rz, cz, dż, r itp. Niestety najczęściej dopiero w takich wypadkach dzieci trafiają do tego terapeuty.

Pamiętajmy, że logopeda jest terapeutą, który zajmuje się szeroko pojętą komunikacją – zarówno werbalną (czyli słowa, zdania), jak również niewerbalną (gesty, mowa ciała). W komunikacji nie chodzi tylko o słowa, ale o umiejętność nawiązywania relacji z drugą osobą, komunikowanie własnych potrzeb, pokazywanie stanów emocjonalnych. U dzieci jeszcze niemówiących logopeda ocenia czy rozwój sprawności komunikacyjnej dziecka jest w normie oraz może pracować nad motywacją dziecka do komunikacji.

W artykule tym, chciałabym prześledzić rozwój komunikacji dziecka począwszy od narodzin do drugiego roku życia, aby pokazać co i w jakim czasie dziecko powinno mieć opanowane, na co każdy rodzic powinien zwrócić uwagę, a na co można jeszcze ze spokojem poczekać.

1-3 miesiąc życia

1. miesiąc życia jest okresem przygotowawczym dla dziecka. W tym czasie następuje wiele zmian dlatego należy zapewnić dziecku należytą opiekę. Z ciepłego i bezpiecznego miejsca jakim jest łono matki wkracza do nowego świata, gdzie musi przyzwyczaić się do zmian temperatury, nowego sposobu oddychania oraz przyjmowania pokarmu.

Pierwsze dwa miesiące życia dziecka to czas, gdy występują u niego dźwięki krtaniowe związane z przyjmowanym przez nie pokarmem. Jest to czas, gdy dzieci komunikują swoje potrzeby, samopoczucie oraz odczuwany dyskomfort płaczem, krzykiem, marudzeniem i pomrukiwaniem. Jest to nieświadoma forma komunikacji dziecka z otoczeniem.

W drugim miesiącu życia zaobserwować możemy głużenie dziecka, które jest spontaniczną produkcją dźwięków składających się z samogłosek, dźwięków gardłowych, np. agu, kli, gli, bwe itp. Poza dźwiękami w tym czasie zaczyna się pojawiać uśmiech skierowany do bliskich osób, są to początki tzn. uśmiechu społecznego. W tym czasie zauważamy już również zróżnicowanie płaczu dziecka – inaczej płacze gdy chce jeść, a inaczej, gdy zachodzi potrzeba zmiany pieluchy – mówimy tu już o początku komunikacji dziecka z otoczeniem.

W trzecim miesiącu życia dziecko zwiększa swoją uwagę, gdy się do niego mówi, jest zaciekawione osobami i uczy się poprzez patrzenie oraz słuchanie innych.

4-6 miesiąc rozkwit głużenia, melodyjne wokalizacje

W tym czasie dziecko wydaje z siebie coraz więcej dźwięków, pojawiają się pierwsze głoski wargowe tj. m, p, b. Dzieci nabywają również umiejętność zmiany wysokości wydawanych przez siebie dźwięków. To wszystko związane jest z rosnącą sprawnością ruchową dziecka, w tym sprawnością aparatu artykulacyjnego.

Około 5. miesiąca dziecko zaczyna realizować sylaby składające się ze spółgłosek i samogłosek, pojawiają się również inne spółgłoski, np. t, g, d.

6 – 9 miesiąc życia

Około 6. miesiąca życia u dzieci zaczyna pojawiać się gaworzenie, czyli pierwsze świadome dźwięki wydawane przez dziecko. Jest to ważny moment, ponieważ pojawienie się gaworzenia świadczy o braku poważniejszych zaburzeń słuchu oraz jest początkiem świadomego tworzenia dźwięków przez dziecko. Wsłuchuje się ono w dźwięki otoczenia oraz te wydawane przez nie samo – powtarza je, zaczyna bawić się swoją mową co sprawia mu radość. Zaczyna łączyć samogłoski ze spółgłoskami tworząc sylaby. Dźwięki wydawane przez dzieci w tym okresie nie posiadają jeszcze znaczenia. Dziecko dzięki gaworzeniu zaczyna wytwarzać skojarzenia pomiędzy dźwiękiem a obrazem wzrokowym przedmiotu, który do niego się odnosi.

W tym czasie dzieci zaczynają również posługiwać się gestami dwustronnymi, w które nie jest zaangażowany przedmiot, ale osoba, np. dziecko podnosi ręce do góry, ponieważ chce aby wziąć je na ręce.

W kolejnych miesiącach dziecko doskonali gaworzenie – jest ono coraz bardziej zróżnicowane, wzbogacone o nowe głoski. Około 8 miesiąca naśladuje, powtarza oraz samodzielnie wokalizuje sylaby. Rozumie wypowiedzi zabarwione emocjonalnie, np. brawo, pięknie. W tym czasie możemy również zaobserwować inicjowanie dialogu przez dziecko – mówi po swojemu, jednak ważne jest to, że odnosi się do dorosłego, patrzy na niego.

W 9. miesiącu dziecko gotowe jest już do artykulacji słów, naśladuje dźwięki z otoczenia. Ważnym momentem w jego rozwoju jest wskazywanie palcem, które świadczy o jego gotowości do nauki języka. W tym czasie dziecko współdzieli uwagę z dorosłym, czyli pokazuje przedmiot i sprawdza czy dorosły patrzy na to samo co ono. Wskazanie palcem jest komunikatem: „Zobacz! Tam jest coś ciekawego” lub „daj mi to”. W ten sposób dziecko chce zwrócić uwagę dorosłego na przedmioty i zdarzenia lub chce aby dorosły zrobił coś z przedmiotem.

Pod koniec 1 roku życia

W tym czasie u dzieci występują już słowa zbudowane z sylab otwartych takie jak „mama”, „tata”, „baba”, „pa pa”, „ne”. Dzieci próbują nazywać przedmioty i osoby. W tym czasie bawią się również głosem tworząc długie melodyjne ciągi sylab.

Pod koniec pierwszego roku życia dzieci rozumieją kilka słów, głównie rzeczowników. Reagują na nazwy często powtarzających się sytuacji, na imiona bliskich, zabawki. Nie rozumieją jeszcze zdań.

Ważne na tym etapie rozwoju jest fakt, że dziecko dąży do kontaktu z drugim człowiekiem. To właśnie on jest najważniejszy. Dziecko odnosi swoje radości oraz smutki do mamy lub do taty. Zabawa jest fajna jeśli włączą się w to również inne bliskie osoby, natomiast przedmioty same w sobie nie skupiają uwagi dziecka przez dłuższy czas.

Po 12 miesiącu życia

U dzieci następuje intensywny rozwój mowy oraz rozumienia (rozumieją proste polecenia i pytania). Reagują na pytania o bliskich, np. „gdzie tata?” oraz na prośby takie jak „daj misia”. Dzieci w tym wieku rozumieją zakaz „nie wolno”. Wypowiedzi dziecka są jednoczłonowe i stanowią etykiety dla przedmiotów, zabawek czy osób. Dziecko w tym czasie rozumie kilka lub kilkanaście słów odnoszących się do najbliższego otoczenia. Reaguje na domowników, nazwę ulubionego pokarmu czy nazwę sytuacji, np. spacer.

Około 14. miesiąca w słowniku dziecka rzeczowniki przeważają nad czasownikami. Dzieci mogą nazywać osoby (mama, tata, baba) przedmioty ze swojego otoczenia (np. mi jako miś, bum jako auto), nazywać zwierzęta (pi pi – ptaszek). Czasowniki zazwyczaj obserwujemy w formie rozkazu lub oznajmień – „da” jako daj, „a-a-a” jako spanie, „am” jako jedzenie. Nie obserwuje się jeszcze łączenia wyrazów. Wypowiedziane słowo pełni rolę zarówno nazwania przedmiotu jak i czynności z nim związanej (np. buty jako nazwa przedmiotu ale również prośba o to, aby je założyć).

Około 18. miesiąca życia wypowiedzi dziecka zazwyczaj są jednowyrazowe, rzadko dwuwyrazowe. Następuje dalszy rozwój słownictwa oraz rozumienia poleceń i zakazów.

Ważny jest fakt, że rozumienie znacznie wyprzedza rozwój wypowiedzi dziecka. W 2. roku życia dzieci posiadają dosyć duży zasób słownictwa biernego (rozumianego), podczas gdy słownictwo czynne (mówione) jest jeszcze niewielkie. Dwuletnie dziecko rozumie nazwy osób, przedmiotów i czynności, które związane są z jego codziennymi doświadczeniami. Jego mowa jest często jeszcze bezfleksyjna, czyli nie odmienia wyrazów. Pod koniec 2 roku życia możemy zauważyć wypowiedzi dwuwyrazowe. Dzieci zazwyczaj wypowiadają wszystkie samogłoski oraz dużą część spółgłosek, choć w tym czasie są one jeszcze zmiękczane.

Czy zatem dwulatek powinien już mówić?

Wyżej przedstawione etapy rozwoju komunikacji jedynie w przybliżeniu ukazują nam kolejność oraz czas nabywania przez dziecko poszczególnych umiejętności. Każde dziecko będzie przechodziło je w swoim tempie. Zasób słownictwa dziecka w tym wieku jest ściśle związany z jego doświadczeniami, np. rodziną w jakiej się wychowuje, miejscu zamieszkania. Aby słowa zostały przez dziecko utrwalone muszą być często powtarzane.

Jeśli dziecko nie komunikuje się z rodzicami werbalnie, to ważne aby zaobserwować czy robi to w inny sposób. Czy potrafi pokazać czego chce, czy dzieli się z innymi swoimi emocjami, czy kontakt z drugą osobą jest dla niego ważny, czy może od niego stroni oraz czy próbuje naśladować zarówno zachowania osób jak i dźwięki.

Jeśli dziecko w tym wieku nie mówi, ważne jest aby sprawdzić jakie są tego przyczyny.

Należy również bacznie przyglądać się czy dziecko rozumie wypowiedzi rodziców. Chodzi tu jednak o same wypowiedzi, a nie ich połączenie z gestem, np. „daj misia” bez pokazywania na niego palcem lub wyciągania ręki.

Czy warto iść do logopedy?

Nie bójmy się iść do logopedy, nawet jeśli miałaby to być tylko rozmowa dotycząca prawidłowego rozwoju dziecka oraz porady odnośnie jego stymulacji i właściwej pielęgnacji. Pamiętajmy, że im wcześniej podejmiemy pracę z dzieckiem, tym szybsze i lepsze efekty możemy uzyskać. Czasami lepiej dmuchać na zimne – w końcu chodzi tu o nasze dzieci i zapewne wszyscy chcemy, aby prawidłowo się rozwijały.

Autor: Karolina Cel-Łakomska, logopeda Centrum Terapii ASYSTA

Bibliografia:

Cieszyńska J., Korendo, M. (2007). Wczesna interwencja terapeutyczna. Stymulacja rozwoju dziecka od noworodka do 6 roku życia. Wydawnictwo Edukacyjne: Kraków

Demel, G. (1978). Minimum logopedyczne. WSiP: Warszawa

Tomasello, M. (2002). Kulturowe źródła ludzkiego poznania. Państwowy Instytut Wydawniczy: Warszawa